Ses Verme Dönemi

VOKALLERİN  ( ÜNLÜLERİN ) ÇIKIŞ YOLLARI:

 ‘A’ sesi:  Dil, alt dişlere dokunur, ağız açık, dil alçak ve gevşektir. Söylerken, hançerede titreşim meydana geldiği için çocuğa bunu hissettirebiliriz.

‘E’ sesi:  Dilin ucu alt dişlerin arkasında, dilin üstü sert damağa doğru kalkıktır. Titreşimi çocuğa hissettirebilir.

‘I’ sesi:  Dilin ucu alt dişlere değmektedir. Dilin ortası, yumuşak damağın ortasına doğru kalkık, gevşektir. Dudaklar normal şekilde yayvandır. U çıkarılırken dudaklar açılırsa  ‘ı’ elde edilir. Görünebilirliği, dudakların yarım açık şekilde olmasıdır.

‘İ’ sesi:  Ağız ve dil kasları gergindir. Dilin ucu alt dişlerin gerisinde, dil önü sırt damağa yapıştırılmış, dudaklar yayvan ve dişler birbirine çok yakındır. El, yanak ve hançereyi kapsayacak şekilde tutulursa hançere ve yanak kaslarının titreşimi hissettirilir.

‘O’ sesi:  Dilin ucu geriye çekik, gerisi yuvarlak, damağa doğru hafif kalkık, ağız çok açık değil, dil kasları gergin, dudaklar yuvarlaktır. Görünebilir özelliği dudakların yuvarlak oluşudur.

‘Ö’ sesi:  Dil, alt dişlerin arkasında, dudaklar büzülmüş ve yuvarlaktır. Sesin görünebilir özelliği dudakların yuvarlak oluşudur. ‘ü’ de olduğu gibi fazla büzülmemiştir.

‘U’ sesi:  Dilin ucu alt dişlerin biraz gerisinde, dil gerisi yumuşak damağa doğru kalkık, dudaklar büzülmüş ve yuvarlaktır. Gözle görünebilirliği dudakların yuvarlak oluşudur.

‘Ü’ sesi:  Dil, alt dişlerin arkasında, sesin çıkarılışında, dudaklar gergin ve yuvarlak, dişler kapalıdır. Dudaklar yuvarlak şekilde öne uzanmış olması sesin görünebilirlik özelliğidir. Titreşimler hançereden hissettirilir. Ayrıca elin tersi ağza yaklaştırılır.

 

KONSONLARIN ( ÜNSÜZLERİN) ÇIKIŞ YOLLARI VE ÇIKARILMASI İÇİN YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR

      Konsonların telaffuzunda önce çocukların en kolay çıkarabildikleri seslerden başlanmalıdır.genel  kaide olarak çocuklar tarafından kolaylıkla telaffuz edilen sessizler çıkış yerine göre en önde olanlardır.bunlar da (B,P,M,N…) sessizleridir.bunlardan başlanma sebebi de ağızdaki hareketlerinin görülmesi ve kaslardaki titreşimlerin dokunarak hissedilmesi kolaylığıdır.

      ‘B’ sesi:   Dudaklar kapalı olarak çıkarıldığından dudak hareketleri gözle görülebilir.dudaklarla tam engellenen bir hançere sesidir.(P) sesinde olduğu gibi dudaklar kapalı;fakat bunda basınç daha azdır.bu sesin telaffuzunda (P) sesinden faydalanılır.(P) sesi telaffuz ettirilirken çocuğun hançeresi(gırtlak) üzerine biraz temas yaparak hançerede bir titreşim meydana getirilirse(B) sesi ortaya çıkar.bu ses çok defa (M) sesiyle karıştırılır.buna mani olmak için çocuğun burnunu sıkmak ve titreşimin hançereden geldiğini hissettirmek yeterlidir.

·        ‘b’ sesi çalıştırılırken ayna kullanılır. Böylece çocuk dudak hareketlerini görebilir.

·        Ses bantları tutturularak ‘b’ sesi çıkarken oluşan titreşimi çocuğun fark etmesi sağlanır.

·        ‘b’ sesinin çıkmasında ‘p’ sesinden yararlanılır.

·        Dudak, dil jimnastikleri yaptırılır.

·        Bir kalem ucundan dudakla kaldırılır. Üst dudakla burun arasında kalem kaldırılabilmelidir.

·        ‘b’ sesi çalıştırmaya başlandığında yanına sesli harf getirilmeden çalıştırılıyor. Daha sonra sesli harf getiriliyor.

·        ‘b’ sesi çalıştırılırken ‘p-m’ sesleri de çalışılmalıdır. Bu sesler 3,5 yaşına kadar çıkarılmalıdır.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Ayna ile çalışılabilir. Çocuğa ses bantlarını tutturarak oluşan titreşim çocuğa hissettirilir.

ü Eller yanaklara konularak çene hareketi ile ağız açılıp kapatılarak çocuğun yanaklarındaki kas ve çene hareketlerini hissetmesi sağlanır.

ü Dudaklara yapışkanlı bir yiyecek maddesi sürülerek, iki dudak birleştirilip ayrılır. Dudakların teması ve ayrılışı hissettirilir.

ü Ağız hafif aralık konumdayken yalnız alt ve üst dudaklar birbirine yumuşak ama sık hareketlerle dokundurulup ayrılır.

ü Dil ucu ile alt çenedeki dişler iki taraftan sayılır.

ü Mimik çalışmaları(dudakla ilgili); esne, gül, somurt, öpüyormuş gibi dudaklarını topla, dudaklarını kapat ve iki yana gerdir çizgi gibi.

ü Kalem, dudakla burun arasında tutulur.

ü Çift delikli düğmenin her iki deliğinden de geçirilen ipin uçları birbirine bağlanır. Düğme dişle dudak arasına yerleştirilerek dışarıdan ip çekilir. Çocuğa düğmeyi bırakmamaya çalışması söylenir. Bu işlem, büyük düğmeden küçüğüne doğru sırayla yapılır.

ü Telaffuzunda ‘p’ sesinden faydalanılır. ‘p’ sesini çıkartmak için önce dudaklar kapatılır ve birden bire açılır. Eğer çocuklar bunu yapamazlarsa avuçlarının içine küçük kağıt parçaları veya tebeşir tozu konur ‘püff..’ şeklinde üfletilir. ‘p’ de uçar ‘b’ de uçmaz. Aynı işlem şerit kağıtla da yapılabilir.

ü Lamba, mum, kağıt, pamuk, tüy üfletilir. Köpük, balon, kağıt torba, kamışla üfleme gereklidir.

‘C’ sesi:  ‘d’ sesinden ‘z’ sesine geçişte bu ses elde edilir.(arka arkaya hızlıca bu sesler tekrar edilirse belli bir süre sonra kendiliğinden C ortaya çıkar) Sesin üretilmesinde dokunma duyusundan yararlanılır. Parmak ucuyla hançere hafifçe tutulursa ses bantlarının hareket ettiği fark edilir. Çocukta dişler yoksa ses zor çıkar. Dilin ucu alt dişlerin arkasında, yanları üst azı dişlerini kapatır ve gergin durumdadır.’c’ sesi için dilin ortası sert damağa ve üst ön dişlere doğru kaldırılıp, yapıştırılıp ayrılır.

‘Ç’ sesi:Nefes sesidir. ‘Ç’ nin çıkarılışı ‘T’ ve ‘S’ seslerinin karışımı olduğundan ‘t’ sesinin patlaması tamamlanmadan ‘s’ sesine geçilirse bu ses elde edilir.(C sesinde olduğu gibi) Patlayıcı özelliği, tüy, pelür kağıdı kullanıldığında gözle görülebilir. Sözcüklerin her üç yerinde kullanılır. Dilin ucu,alt dişlerin arkasında, yanları üst azı dişlerini kapatır ve gergin durumdadır

Hazırlık Çalışmaları:

ü Ilık suyla gargara

ü Ağız aç-kapa oyunu(ağzını aç, dilini geriye koy ve kapa)

ü Ayna karşısında çıkarabildiği seslerle ilgili oyunlar oynanır

ü Dudaklar büzülür, uzatılır ve kapatılır.

‘D’ sesi:Hançere sesidir.  Dudaklar açık, dil ucu üst dişlere ve kısmen diş etlerine değdirerek nefes engellenir. Sonra birden bire çekilerek nefese yol verilir. Dudaklar ‘e’ açıklığında olmalıdır. Dil ucunun üst ön dişlerin arkasına konmasıyla kolaylıkla öğrenilir. Bu ses ‘r-l-n’ seslerinin yanında yumuşaklaşır ve bu seslerle birlikte verilirse kolaylaşır. Sağır çocuklarda bu ses ‘n’ sesi ile karıştırılır. Bu durumda çocuğun burnu sıkılırsa ‘d’ yerine ‘ne’ çıkışı önlenmiş olur. Ses bantları titreşir. Bu sesin çıkışı ‘t ve n’ sesleriyle aynı görüntüyü verir. ‘n’ sesi söylenirken burun kapatılırsa ‘d’ sesi çıkar.

     (D) sesini çıkartmak için (T) sesinden hareket ederiz.(T) telaffuz ettirilirken çocukların hançerelerimize parmağımızla hafifçe tazyik yapılırsa (D) sesi meydana gelir.(T) ile (D) arasındaki farkı hançerenin titreşiminde ve ağızdan çıkan nefesin kağıtla kontrolünde çocuklara fark ettiririz.(D) de hançerede titreşim olur (T) de olmaz.(D) sesi çıkarırken ağzımızın önüne yaklaştırdığımız kağıt hareket etmez.(T) de ise hareket eder.

‘F’ sesi:Nefes sesidir.Hançerede titreşim olmaz. Üst dişler alt dudağa değdirilerek arasında kalan azıcık aralıktan nefesin geçmesi ile elde edilir. Gözle görülebilen özelliği, ön dişlerin alt dudak üzerine gelişidir.(F) sesi çıkartmak için çocuklara üflemelerini söyleriz.üfleme yapılırken üst dişlerimizi alt dudağa temas ettirirsek (F) sesi meydana gelir. (S) sesinden de (F) sesine kolay geçilir. Sesin çıkarılışında:

·        Elin üst kısmı ağza yaklaştırılır ‘f’ sesi çıkartılır. Böylece çocuğun nefesi hissetmesi sağlanır.

·        Çalışmaya üst dişlerinle, alt dudağını ısır ve üfle diyerek başlayabiliriz.

·        ‘f’ sesinin çıkarılmasında en önemli yardımcı ses ‘s’ dir. ‘v’ ‘f’ sesinin seslisidir. ‘v’ den de ‘f’ ye geçirilir. ‘v’ yi çıkaramıyorsa ‘m’ sesinden ‘f’ sesini çıkartabiliriz.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Üfleme egzersizleri yaptırılır(balon, kağıt, kibrit, pinpon topu, pipet)

ü Nefes alma egzersizleri yaptırılır

‘G’  sesi:  Hançere sesidir,titreşim meydana gelir.Dudak ve dişler hafif aralıklı, dilin ucu alt dişlerin arkasında ve dil yumuşaktır.(K) sesi çıkarırken hançere üzerine parmağımızla ufak bir basınç yaparsak (G) sesi elde edilmiş olunur. Bu sesin elde edilmesinde ve tanıtılmasında ağza su alıp gargara yaptırmak yararlı olur. Gargara yapılırken çoğunlukla ‘g’ sesi çıkar.

‘Ğ’ sesi: Bu harfin üzerinde tek başına ayrıca çalışılmaz.Bundan önce gelen sesli harfi uzatmak suretiyle bu ses elde edilir.

‘H’ sesi:  Normal nefes verme halinde, nefes ses bantlarının yanından sürtünerek geçer. Gözle görülme özelliği ağzın hafifçe açıklığıdır. Alınmış olan nefes normal şekilde verilirse bu ses çıkar. Bunu çocuğa fark ettirmek için nefes aldırılır. Nefes verilirken ağzın önüne ayna tutulursa buğulanır. Çocuk nefes verirken karnının diyafram bölgesini tutarsa hareketi fark eder. Hazırlık aşamasında aynaya, cama, muma hohlama çalışmaları yaptırılır.

‘J’ sesi:  Dudaklar hafif öne çıkıntılı, dilin ucu dilin altında, yanları üst dişlerimizin iç duvarları ile temas eder durumda ve dilin ortası ovaldir. Çıkarılışı ‘ş’ sesinin aynısı olup bu ses ötümlüdür. ‘ş’ sesinde yapılan çalışmaların aynısı yapılır.

‘K’ sesi:  En çok hata yapılan seslerden birisidir.Önleştirme olarak hata yapılır.Yerine (T) veya (D) sesi söylenir.Bunu düzeltmek için dil baskısı yapılır.10 sn süre ile tutulur ve sürekli ‘kkkkk…’ demesi  istenir.Daha sonra ak,ek,ık,ik,ok,ök,uk,ük’ üst üste tekrarlanır sonra tam tersi yapılır.,ardından resim anlattırma çalışması yapılabilir,sorular yardımıyla.Sonra metinde ‘K’ ların altı çizili olarak en az hatayla okuması istenir ve en sonda da altı çizili olmadan metin okutulur.Bütün sesler için bu çalışmalar sırayla yapılırsa daha etkili olur.(dilin üzerine baskı yapıldığı zaman kendiliğinden bu ses çıkar.) Sesin çıkışı anında dudaklar hafif gerilir ve alt çene aşağı iner. ‘k’ ve ‘g’ sesleri için aynı çalışmalar yapılır.. ‘k’ sesinde dil ‘g’ sesine göre daha gergindir.

Hazırlık Çalışmaları:

* Ilık suyla gargara

* Ağzı aç kapa oyunu(ağzını aç, dilini geriye koy kapa)

* Dilin kamburlaşmasını sağlamak için dilin altına veya dil ile diş arasına akide şekeri koymak(uygun büyüklükte)

‘L’ sesi:  Çıkarılışında dil ucu üst dişlere değer, dil önü de sert damağa doğru kalkar. Engellenme merkezden olup nefes yanlardan çıkar. Bazı konuşmalarda bu ses yerine ‘l’ sesi kullanılır. Buna leleşme denir. Çok karşılaşılan ve çok kolay düzelen bir ünsüzdür. 3-6 yaş arası, ünsüz olan ‘l’ sesini çocuk çıkartabilmelidir. Fakat 1-3 ay arasında ateşli bir hastalık geçiren çocuk bu sesi çıkartamıyor. Yardımcı sesi ‘d’ dir. Çalışmalara ‘d’ sesinden de başlanabilir.

Hazırlık Çalışmaları:

* Tüm hareketler ayna karşısında yaptırılır. Çalışmaya, abartılı şekilde dilini dışarıya çıkartarak üst dişlere dilini hafifçe ısırarak başlanabilir.

* Ağlama taklitleri, ‘lal’ lama

* Dil jimnastikleri(dilin sağa sola ve yukarı aşağı hareketi)

* Ayna önünde dudaklara bal, pekmez gibi şeyler sürüp yalatma

* ‘d’ sesi ile alıştırma yapma dede derken dil geriye çektirildiğinde ‘l’ çıkar.

* Süt tabağından diliyle süt içirmek. Kedi gibi

* Dili dışarıya çıkartarak ısırtmak

‘M’ sesi:  Çift dudak sesidir. Genizden çıkartılır. Yardımcı sesi ‘b’ ve ‘p’ sesidir. ‘m’ sesi çıkmıyorsa bu seslerden faydalanılır. Çıkışında iki dudak bir araya getirilirken ağız sıkıca kapatılır.  Engellenen nefes yumuşak damak ve küçük dilin aşağıya çekilmesiyle açılan yoldan burun boşluğuna geçer ve oradan da çıkar. Hazırlık aşamasında tabaktan kedi gibi süt yalanarak içilir.  Burun gıdıklanmakla birlikte burnun yanları hafifçe bastırıldığında ‘m’ sesi çıkar ve sesin oluşumu hissedilir. Titreşim burundan hissettirilir. Bazı çocuklar sesi genizden veremezler, bu halde çocukların başlarını öne doğru eğmek yeterlidir.

‘N’ sesi:  Çıkarılışında dil ucu üst dişlere yapıştırılarak ağız geçidi kapalıdır.. Burun sesi olduğunda Burundan titreşim hissedilir, ‘m’ ile farkı ağız aralıktır. Çıkarılırken ağızda verdiği görüntü ‘t’ ve ‘d’ seslerinin verdiği görüntüye benzer. Dudaklar hafifçe açıktır. Dikkatlice bakıldığında dil ucunun üst dişlere üst diş etlerine değdiği görülür. ‘t’ ve ‘d’ sesleri ile eş görüntü verdiği halde nefesin burundan geçmesi sonucu burun yanlarının titreşmesi onlardan farklıdır. Bunu hissettirmek için ‘n’ sesi çıkarılırken parmak ucu ile burun deliğinin yanlarını hafifçe bastırmak yeterlidir.Ses genizden çıkmıyorsa çocukların başlarlı öne doğru itilir.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Ninni söylemek. ‘n’ ler ‘nk’ olarak da çıkabilir.

ü ‘n’, t ve d seslerinin genizdeki karşılığıdır. ‘t’ ve ‘d’ yi çıkaran bu sesi de çıkarabilir.

‘P’ sesi:  Çıkarılışında iki dudak bir araya getirilerek nefes engellenir, tutulur ve sonra birden dudaklar açılarak nefese yol verilir. Çıkarılışında dudaklar kapalı olduğundan durumları gözle görülebilir. Görüntü açısından dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. ‘b’ ve ‘m’ sesleri de aynı dudak görüntüsünü verirler. Bu üç sesin birbirinden ayırt edilmesi için dudak görüntüsünden başka özelliklerine de dikkat etmek gerekir. ‘p’ patlayıcı sestir. Hançere titreşmez.

Hazırlık Çalışmaları:

* Çocuğun avucunun içine küçük kağıt parçaları veya tebeşir tozu konarak püff şeklinde üfletilir

* Çocuğun elinin üstü çocuğun ağzına yaklaştırılır ve ‘p’ söyletilir. Böylece çocuk patlayan sesi hisseder

* Lamba, mum, kağıt, pamuk, tüy, balon, kağıt torba ve kağıt borudan tükenmez kalem üfletilir.

* Elimize bir kağıt şerit alırız. Ağzımızın önüne getiririz. ‘p’ derken hareket eder. Bu uygulamayı çocuğa yaptırırız.

* ‘p’ de dudaklar gergindir

‘R’ sesi:  Hançere sesidir.Titreşim meydana gelir hançerede.(Z) sesi telaffuz edilirken dilin ucu biraz geri itilir ve sivrileştirilirse ® sesi meydana gelir.Çocuklar için telaffuzu en güç bir sestir. Çıkarılışında dudaklar hafifçe açık olup dil geriye doğru çekilir. Azıcık yukarı doğru kabarır. Dil ucu veya noktası yukarı üst diş etlerine kaldırılır ve hafif dönüktür. Dil ucunun gerisi hafif çukurlaşır.

Hazırlık Çalışmaları:

* Normal ılık su ile gargara yaptırmak(gırtlak ‘r’ si çıkar)

* Dil jimnastikleri yapılır.

* Dil ile alt ve üst dişler arkadan öne doğru sayılır

* Dil ucunun dudakların üzerinde dolaşması

* Dil ucu spatula ile itilerek ‘r’ sesi çıkarılır.

* Küçük kağıt parçaları dil ile alınıp,sessizce fırlatılır

* Arka arkaya ‘ke, ke, de, de, da, da, le, le, la, la’ heceleri tekrarlattırılarak hemen arkasından ‘re’ ‘ra’ hecesine geçilir.

* ‘z’ ünsüzünden başlayarak ‘r’ ünsüzüne geçiniz. Çocuklara ağır ağır ‘z’ ünsüzünü söyletiniz, sonra dişleri birbirinden 2-3 cm ayrılacak kadar aşağı indiriniz.

* ‘t’ sesini de ‘r’ ye geçmede kullanırız

* Tabaktan dil ile su içirilebilir

* ‘r’ sesi çıkarırken boğazda meydana gelen titreşimi eliyle göstererek aynısını yapmasını söylemek. Dil üzerine şeker koyarak titreşimi göstermek.

Yapılan Hatalar: 

1.     Dil fazla geri bükülür ve sert damağa kadar yükselir. Böyle olursa sürtüşme olmaz

2.     Dudaklar çok fazla ileri çıkar ve yuvarlanır.bunun sonucunda u sesi meydana gelir

3.     Bazen alt dudak ileri çekilir ve böylece bir de dudak sürtüşmesi meydana gelir. Böyle olunca v sesi çıkar

Düzeltme Yolları:

a)     ‘z’ deki yöntem uygulanır. Eğer başarı elde edilemezse şunlar uygulanır. Dili yayvan olarak yanları bütün dişlere ve dişetlerine değecek şekilde yükseltiniz. Sonra parmağınızla dil ucunu yukarı itiniz ve orada bir müddet bu şekilde tutunuz. Meydana gelecek açıklıktan sert nefesin çıkmasını sağlayınız. Ses çıkarken öğrenci, parmağını uzmanın dilinin ucuna koyarsa hem nefesin çıkışı hem de sertliği hakkında bilgi sahibi olunur.

b)    Doğru dudak durumunu gösteriniz genellikle başlangıçta ‘r’ söylenişi dudaklar normal durumdayken yapılır

c)     Çocuğu ayna önünde çalıştırınız. Alt dudağı üst dişlerden kurtarınız. İlk defa bu sesi söylerken dudakları hafifçe ileri çıkartınız.

‘R’ nin çeşitleri:

dil ucu ‘r’ si:

a)     Çok titreşimli dil ucu ‘r’ si:üst dişin üst kökleri ile sızmalı ve tonlu çok titreşimli çıkar. Çalıştırılırken ‘ tırnak, tırmık, parlak, pırlanta’ kelimeleri söyletilir.

b)    Az titreşimli dil ucu ‘r’ si:‘para, kara, tara’ kelimeleri buna örnektir

Damak ‘r’ si: Fazla titreşim istemez. Dil ucu damağa değdirilerek çıkar, dil yukarı kaldırılır, hava akımı gerçekleştirilir. ‘marangoz, karpuz’ gibi

Gırtlak ‘r’ si: dil geriye çekilerek ‘k’ sesiyle çıkarılır.’kova, kaka’ gibi kelimeler ön hazırlıkta kullanılır.

      ‘r’, dil ucundan çıkartılamıyorsa damaktan, damaktan çıkartılamıyorsa gırtlaktan çıkartılır. Bunun için de ses kalemle dil geriye itilerek çıkartılır.

      ‘resim, rüzgar, revani, arka, orta, arı, boru, zor, acar’ bu kelimeler dil ucu ile oluşturulduğu için pek görüntü vermezler. Bunlar, eklemleme çalışmalarında bu sesin üretimi için yararlı olur.

‘Ş’ ’ sesi:Nefes sesidir.Bu sesi çıkartmak için (S) sesinden hareket edeirz.(S) telaffuz edilirken parmaklarımızla dudaklarımızı öne doğru toplar ve dilin ucunu biraz çekersek (Ş) sesini  elde etmiş  oluruz  Çıkarılışında dilin yanları üst diş etlerinin iç tarafına temas eder durumdadır. Dilin ucu altına doğru kıvrılmıştır. Dilin ortası oval, dudaklar gergin, öne doğru uzanmıştır. Bu pozisyonda ağızdan üflendiği zaman ‘ş’ sesi oluşur. Sesin görünebilirliği dudakların hafif öne doğru çıkıntı yapmasıdır.

   ‘S’ SESİ:   Çalışmaya başlarken dil alt dişlerin arkasında olarak ‘s’ çıkartılır. Çıkmazsa dil dışarıda olarak denenir. ‘ş’ telaffuz edilirken yavaş yavaş dudakları ve dişleri kapamak suretiyle de ‘s’ elde edilir.(S) sesini çıkartmak için önce nefes çalışmaları yaptırılır.(SSSII)gibi.burada ağızdan çıkan nefes çocuğun eline temas ettirilir.bu çalışmalar anında dişler birbirine iyice yaklaştırılır.yalnız bu yaklaşma fazla yapılırsa ıslık gibi ses çıkar.buna mani olmak için çocuğun dişleri arasına kalınca bir kağıt konur ve kağıt çekilerek kalan aralığın çocuk tarafından muhafaza edilmesi istenir.başka bir telaffuz şekli de (Ş) telaffuz edilirken yavaş yavaş dudakları ve dişleri kapamak suretiyle (S) sesini elde ederiz. ‘f’ sesi (alt dudak öne doğru uzatılırsa) ‘s’ ye geçmede kullanılabilir.

      Hazırlık Çalışmaları:

* Buharın çıkış sesi

* Kuşları ürkütünce çıkan kalkış sesi

* Çalışmaya önce nefes alıştırmaları yaptırılarak başlanır.(su... derken ağızdan çıkan nefes çocuğun eline temas ettirilir)

* Dişlerin birbirine iyice yaklaşmasını önlemek için çocuğun dişleri arasına kalınca bir kağıt konur. Kağıt çekilerek kalan aralığın çocuk tarafından korunması istenir.

* Soğuk su, kamışla alt ön diş dibindeki ete damlatılır. Dilin ucu orada olmalıdır. Yanlış olan dilin dişlere çarpmasıyla sesin yer değiştirmesidir.

* Dil geri çekilerek ucu aşağıda tutulur, dişler kenetlenirse dişlerin arasına spatula konarak gevşetilir

* Dişler sıkılarak ‘s’ sesi çıkartılıp ‘ş’ ye geçilir.

* Ağızda tükürük biriktirilip ‘s’ söylenirse ‘ş’ olur

* ‘r’ ve ‘s’ seslerinin birleştirilmesi de ‘ş’ dir

* ‘z’ sesinden de ‘s’ ve ‘ş’ çıkar

* ‘s’ sesinde çay kaşığının ucuyla dili geri itersek ‘ş’ çıkar

      ‘S’ bozukluğunun türleri:(tanı aşamasında kullanılacak)

1.     ‘S’ interdendalist: Dil ön dişler arasındadır. Ses ‘th’ ‘dı’ (ing, d, n olarak çıkar)

2.     ‘S’ adentalist: Dil, dişlere çarpar. 2 diş arası açıktır. Dil dışarı çıkar, ‘s’ sesi zayıftır. Genelde spastiklerde görülür.

3.     ‘S’ palatalist: Dil ucu sert damağa değer. ‘s’ sesi ‘h’ gibi çıkıyor.

4.     ‘S’ lateralist: Çene oynar, dil sola doğru kayar

5.     ‘S’ nazalist: Sesler burundan gelir. C, x, z, ş, st gibi çıkar

‘T’ sesi:Nefes sesidir.Dudaklar hafif açık olduğundan dil ucunun üst diş etlerine değdirilişi bu sesi gözle görülür hale getirir. Bu ses ‘d’ ve ‘n’ sesleriyle aynı görüntüyü verir. Hançerede titreşim olmaz.Patlamalı bir ses olduğundan görüntüsünden başka hissettirme kolaylığı da vardır. Ses çıkarılırken el, tüy ve pelür kağıdı gibi şeyler ağız önüne tutulursa etkisi belli olur.

Hazırlık Çalışmaları: 

ü Dilin üzerine küçük bir kağıt parçası konarak tükürtülür.Bu suretle (TU,TÜ) sesi çıkar.bu ses çıkarken elimizle dudakları biraz yana gererkek (T) sesini elde ederiz.

ü Kuvvetli bir nefes dalgası ‘t’ görünümü verir. Bunun için ‘Rıdvan’ kelimesi söyletilebilir.

ü Tüy ve şerit kağıtla ‘tıs’ lama yoluyla çıkar

ü Tıslama elin üzerine doğru yaptırıldığında deri yoluyla da iletişim sağlanmış olur

ü ‘t’ yanlış çıkarıldığında onun yerine ‘l’ ve ‘k’ sesleri çıkarılır. Bu nedenle çalışırken ‘l’ ve ‘k’ sesleri olmayan sözcükler kullanılmalıdır.

‘V’ sesi:  Hançere sesidir.  Dil ucu ön alt dişlere genişçe değer veya az geri çekilir. ‘f’ sesinden hareket edilir(f nefes sesidir). Çıkarılışı f sesinin aynısıdır. Tek farkı bu seste ses bantları titreşir. Ses bantları titreştiği için dokunma duyusundan yararlanılır. Ses bantları tutturularak titreşimin hissedilmesi sağlanır. ‘f’ telaffuz edilirken alt dudağı büzerek ve kısarak ‘v’ sesi çıkar.( ‘v’ nin çıkarılmasının en kolay yolu budur)Gene başka bir çalışma şekli de (F) telaffuz edilirken parmağımızla hançere üzerine basınç yapar ve bir titreşim meydana getiririz.bu suretle de (V) sesini elde etmiş oluruz.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Nefes egzersizleri yaptırılır

ü Dudaklar büzdürülür, gerdirilir, yuvarlatılır, uzatılır

ü Çıkarabildiği sesler çıkarttırılarak oyunlar oynanır

ü Farklılıkları ayırmak amaçlı, farkındalık geliştirici çalışmalar yapılır.

ü Üfleme çalışmaları yaptırılır

Çıkarılışı:

ü Alt dudak ısıttırılarak üflettirilir ve ‘f’ sesi çıkartılır

ü Alt dudak büzülerek üflettirilir ve ‘v’ sesi çıkartılır(alt dudağını ısır ve üfle denir)

ü Dil ucu ön alt dişlere genişçe değer veya az geri çekilir. Ön alt dişlere içten değerek dil önü sert damağa doğru kalkar

ü ‘v’ sesi için ‘u’ harfi telaffuz ettirilirken alt dudak üst kesici dişlere değene kadar geri çekilir veya üfleme egzersizleri yaptırılır. Örneğin bir cam boru içine üfletilir.

ü ‘f’ sesi telaffuz edilirken parmağınızla hançerenin üzerine tazyik yapar ve titreşim meydana getiririz. Böylece ‘v’ sesinin çıkarılışına tanık oluruz

ü ‘v’ sesi için alt dudağını ısır ve üfle denir

‘Y’ sesi:  Çıkarılışında dilin yanları üst azı dişlerimizin üstüne kapanır durumdadır.Ünlü seslerin yardımıyla ‘y’ sesini çıkarmak mümkündür. İ den A ya veya İ den E ye geçerken ‘y’ sesi çıkarılır. Ötümlü ses olduğu için titreşimi hançereden veya yanaklardan hissetmek mümkündür.

       Gözle görülebilen özelliği yok denecek kadar azdır. ‘r’ sesini titreşimsiz yaparsak ‘y’ sesi meydana gelir. Ayrıca ‘r’ sesi telaffuz edilirken dilin üstten ucunu hafifçe parmağımızla bastırırsak bu ses meydana gelir.

‘Z’ sesi:  Hançere sesidir.Çıkarılışı ‘S’ sesi gibidir. Burada dil daha yumuşak ve az geriye doğru çekilmiştir. Hançereye dokunulduğunda titreşimi hissedilebilir. Görünebilir başka özelliği yoktur. ‘S’ sesi için yapılan çalışmalar bu seste de yapılabilir.(S) sesi telaffuz edilirken parmağımızla hançere üzerine biraz basınç yaparsak (Z) sesi meydana gelir. ‘z’ sesi çıkmıyorsa ‘s’ yardımcı sestir, o da çıkmıyorsa ‘t’ sesinden başlanır.

      Dilini ileri, geri, sağa ve sola hareketlerinde yetersizlik bu sesi çıkaramama nedenidir. Dil bazen küçük olabilir.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Dil geri çekilerek ucu aşağı tutulur

ü Diş ve dudaklar sıkılıp, nefes dışarı verilir

ü Dil jimnastikleri yapılır

ü Tabaktan dil ile su içirme egzersizleri yapılır

ü ‘s’ sesi burundan çıkarılırsa ‘z’ gibi çıkar.

‘CK’ sesi:  Çıkarılışında dil önü yukarı kaldırılıp sert damağa değdirilmek suretiyle engellenen nefesin birden aşağı indirilmesiyle dışarı bırakılır. Daima ön dil ünlüleriyle birlikte kullanılır. Sesin çıkış anında dudaklar hafifçe gerilir, alt çene aşağı iner. Sesin esas oluştuğu yer ağzın geri ve üst kısmı olduğu için görülmesi oldukça güçtür. Bu sesi çıkarmada güçlük çeken çocuğa önce ‘t’ sesi çıkarmasını öğretmek sonra ‘t’ sesi çıkarılırken dil ucundan geriye doğru iterek ‘ck’ sesini elde etmek mümkündür.

‘NK’ ‘NG’ sesi:   Çıkarılırken ‘k’ ve ‘g’ seslerinin çıkarılışındaki gibi olup nefes burun yoluyla çıkarılarak elde edilir. Dil gerisi yumuşak damakla sıkı temas halindedir. Sözcüklerin ortasında ve sonunda bulunur. Kangal, mangal, tank, bank gibi.

Hazırlık Çalışmaları:

ü Ilık suyla gargara yaptırma

ü Dili öne ve yukarı kaldırma

ü Ağzı aç kapa oyunu(ağzını aç, dilini geriye koy, ağzını kapa)

ü Ağız iyice açık, dilin ucu ön alt dişlerin hemen geriside tutulur ve bu durumda arka arkaya 2-3 kez kuvvetle nefes verilir

ü Nefes çalışmaları yaptırılır.

ü  Dudaklar kapalı vaziyette burundan nefes alma(küçük bir tüy parçası baş aşağı buruna doğru tutulur ve burundan nefes alıp vermesi istenir.

ü Burundan ağır ve derin nefes alıp ağızdan verme(çocuk her defasında çalıştırıcının elindeki pamuk parçası, kağıt parçaları veya tüylere üfleyerek uçurmaya çalışır ve mesafe değişik uzaklıklara göre ayarlanır)

ü Burundan nefes alıp ağızdan vererek, masanın üzerindeki bir pinpon topunu oynatma(oyun şeklinde olabilir)

ü Yanan bir mumu söndürmeden devamlı olarak üfleme ve ışığını eğik tutma

PAYLAŞ